Μονοπάτια & Ιστορία

ΕΛΑΤΕΙΑ Historic Trail

ΕΛΑΤΕΙΑ, Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΜΟΝΟΠΑΤΙΩΝ

Τα τελευταία πέντε - έξι χρόνια, γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια από εθελοντές γιαανίχνευση, συντήρηση και ανάδειξη των μονοπατιών στην περιοχή της Ελάτειας. Το αποτέλεσμαείναι ένα μεγάλο δίκτυο μονοπατιών στις πλαγιές του ανατολικού Καλλιδρόμου, πουπροσφέρεται για περπάτημα, τρέξιμο, ακόμα και για ποδήλατο βουνού.

Χαρακτηριστικά μονοπατιών

Οι διαδρομές είναι πολλές και σχετικά ήπιες (μέτριου βαθμού δυσκολίας), χωρίς μεγάληυψομετρική διαφορά και προτείνονται ακόμα και για αρχάριους περιπατητές / δρομείς,ικανοποιούν όμως εξίσου και τον έμπειρο ή απαιτητικό περιπατητή / δρομέα.

Οι διαδρομές είναι πολύ απολαυστικές, ιδιαίτερα από φθινόπωρο έως και την άνοιξη, καιχαρακτηρίζονται από εναλλαγή τοπίων και ποικιλία βλάστησης (κυρίως λιβάδια, λάκκες,θαμνώνες, ρεματιές, πλατανόδασος, πευκοδάσος, ελάτη, δρυς και κέδρος), και εκπληκτική θέα,αφενός προς την κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού και τα αντίστοιχα βουνά (Ελικώνας,Παρνασσός, Γκιώνα, Οίτη), αφετέρου προς τον Ευβοϊκό και Μαλιακό κόλπο και τα αντίστοιχαβουνά (Όθρυς).

Επίσης στις διαδρομές υπάρχουν και πολλά σημεία ξεκούρασης και αναψυχής (υπαίθριακαθιστικά, τραπέζι πικ-νικ, κούνια).

Μνημεία πολιτισμού

Και το πιο σημαντικό, σε πολλά σημεία των διαδρομών είναι εμφανή μνημεία πολιτισμούαπό την μακραίωνη ιστορία της Ελάτειας, τόσο από την αρχαία (Ακρόπολη και γύρω από αυτήνχώρος της αρχαίας πόλης με διάσπαρτα λείψανα κτιρίων και αρχαίο Θέατρο, μυκηναϊκόνεκροταφείο στο Αλωνάκι, ιερό Κραναίας Αθηνάς, τμήμα Αρχαίας Οδού προς τις Θερμοπύλες),όσο και από την βυζαντινή / μεσαιωνική (Λεύτα) και τη νεώτερη εποχή (ναός Αγίου Αθανασίου).

Επιπλέον στις διαδρομές αναδεικνύονται και προβάλλονται μνημεία λαϊκήςαρχιτεκτονικής και πολιτισμού (παλιά μονοπάτια, στάνες, καμίνια).

Επίσης, βασικό σημείο ή και αφετηρία πολλών διαδρομών είναι και ο χώρος τουΜουσικού Φεστιβάλ Ελάτειας.

ΕΛΑΤΕΙΑ - ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Ελάτεια ήταν, κατά την αρχαιότητα, η μεγαλύτερη πόλη και η πρωτεύουσα της Φωκίδας, δεύτερη σε σημασία μετά τους Δελφούς. Υπήρξε η σπουδαιότερη πόλη του ανατολικού τμήματος της αρχαίας Φωκίδας (το οποίο περιλαμβάνει τις φωκικές πόλεις της λεκάνης του Κηφισού και των παρυφών της). Φαίνεται να έπαιξε διαχρονικά κυρίαρχο ρόλο, λόγω της γεωγραφικής καιστρατηγικής της θέσης μεταξύ της βόρειας και νότιας Ελλάδας και του ελέγχου τον οποίο ασκούσε στον οδικό άξονα Θερμοπυλών - Χαιρώνειας.

ΘΕΣΗ

Η αρχαία Ελάτεια βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του όρους Καλλίδρομο (πιο συγκεκριμένα στη νότια πλευρά του Ανεμόμυλου, πρόβουνου της προέκτασης του Καλλίδρομου προς τα ανατολικά), τρία χιλιόμετρα περίπου βορειοανατολικά της σύγχρονης Ελάτειας. Η αρχαία πόλη βρισκόταν γύρω από ένα χαμηλό λόφο (ακρόπολη, 340 μ.), ο οποίος βρίσκεται στην άνω κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού και εκτεινόταν προς τον κάμπο (Ελατειακό πεδίο) με κέντρο τη θέση Λιβάδι και με όρια δυτικά και ανατολικά τα ρέματα του Αγίου Λουκά και του Λευκιάνου αντίστοιχα και νότια το τείχος (διατείχισμα - δυσδιάκριτο σήμερα), δίπλα στο δρόμο με κατεύθυνση βορειοανατολικά, που διακλαδίζεται στα ανατολικά για άνοδο προς το ιερό της Αθηνάς Κραναίας. Στους νοτιοανατολικούς πρόποδες της ακρόπολης βρίσκεται η θέση του παλιού χωριού Λεύτα (μεσαιωνική Ελάτεια) και του ποταμού της Λευκιάνου.

ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΡΟΛΟΣ

Η Ελάτεια δέσποζε σε σημαντικούς οδικούς άξονες, που συνδέουν την περιοχή με:

•  Την Βοιωτία προς Ν.
•  Τη Λοκρίδα και τον βόρειο Ευβοϊκό κόλπο προς Α.
•  Τους Δελφούς και τον Κορινθιακό κόλπο προς ΝΔ.
•  Την κοιλάδα του Σπερχειού και τη Θεσσαλία προς Β. μέσω των Θερμοπυλών και των διόδων του Καλλιδρόμου (Αρχαία Οδός).

Επομένως είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία και θεωρούνταν πόλη - κλειδί για την κατάκτηση της νοτιότερης Ελλάδας. Επιπλέον η πεδιάδα της (τα γνωστά Ελατικά Πεδία) ήταν γνωστή από την αρχαιότητα (Παυσανίας, Θεόφραστος) για την ευφορία της.

ΕΞΕΛΙΞΗ

Η Ελάτεια κατέχει σημαντική θέση στην Προϊστορία του Ελλαδικού χώρου, αφού εδώ επισημαίνονται κάποιες από τις αρχαιότερες θέσεις της νεολιθικής εποχής.

Η Ελάτεια είναι κοινωνός του πολιτισμού της Μυκηναϊκής εποχής, όπως φαίνεται από το νεκροταφείο θαλαμωτών τάφων στο Αλωνάκι. Η μεγάλη άνθηση της Ελάτειας (πληθυσμιακή αύξηση, οικονομική ανάπτυξη, εμπορικές σχέσεις, υψηλό βιοτικό επίπεδο, τέχνες) τοποθετείται μετά το 1200 π. Χ. ως το τέλος του 10ου αι. π.Χ. (μυκηναϊκή έως πρωτογεωμετρική περίοδος). Η Ελάτεια των κλασικών χρόνων υπήρξε πολύ σημαντική πόλη. Σημαντικά ορόσημα είναι η καταστροφή της από τους Πέρσες, η οικοδόμηση του κλασικού ναού της Αθηνάς Κραναίας, η κατάληψή της από τον Φίλιππο τον Β' το 339 π. Χ. (λίγο πριν τη μάχη της Χαιρώνειας), γεγονός που δημιούργησε μεγάλη αναστάτωση στην Αθήνα, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Δημοσθένη, αφού στόχος του Φιλίππου ήταν, με βάση την Ελάτεια ως χειμερινό κατάλυμα, ο απρόσκοπτος ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του και ο έλεγχος της νότιας Ελλάδας. 

Η ακμή της Ελάτειας τοποθετείται κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, όπου αναδεικνύεται ως η μεγαλύτερη πόλη της Φωκίδας, η σημαντικότερη μετά τους Δελφούς. Τα μνημεία που αναφέρονται στον Παυσανία (επισκέφθηκε την Ελάτεια και το ιερό της Κραναίας Αθηνάς λίγο μετά το 170 μ.Χ.) δίνουν μια χαρακτηριστική εικόνα της μορφής της πόλης. Δυτικά της πόλης βρίσκονταν η αγορά, ναοί, αγάλματα, καθώς και μια ανάγλυφη στήλη που απεικόνιζε το Έλατο, επώνυμο ήρωα της πόλης. Στην Ελάτεια υπήρχε επίσης και Θέατρο. Οι οικίες των Ελατιέων βρίσκονταν νότια της ακρόπολης, στο χώρο από τη βάση του λόφου μέχρι το σημερινό δρόμο για τα Λεύτα (κατά μήκος του οποίου εντοπίζεται και το νότιο τείχος). Στην Ελάτεια και στο ιερό της Κραναίας Αθηνάς τοποθετείται ακόμα το αρχείο του Κοινού των Φωκέων.

Το Ιερό της Αθηνάς Κραναίας βρίσκεται σε ένα από τα υψώματα της οροσειράς του Καλλιδρόμου (κάστρο του Λαζού). Πρόκειται ένα σημαντικό ιερό, στο οποίο λειτουργούσε για ένα μεγάλο διάστημα το αρχείο του κοινού των Φωκέων. Ο κλασικός ναός οικοδομήθηκε κατά το δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα, είναι δωρικός πρόστυλος ναός (6 επί 13) με ύψος κιόνων 4,40 μ. και προσανατολισμό Βορρά - Νότο. Το ιερό ανέσκαψε πρώτος ο Γάλλος αρχαιολόγος P. Paris τα έτη 1883-1884. Tο άγαλμα της Κραναίας Αθηνάς, φιλοτεχνημένο από τους Aθηναίους γλύπτες Τιμοκλή και Τιμαρχίδη, γιούς του Πολυκλή, παριστάνει τη θεά ως πρόμαχο και η ασπίδα της ήταν απομίμηση της ασπίδας του αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου στην Αθήνα.

Η παρακμή της Ελάτειας θα αρχίσει με τις επιδρομές των Γότθων και κυρίως με τη μεταφορά του διοικητικού κέντρου της περιοχής στην κοντινή Σκάρφεια και αργότερα στη Θήβα.

Κατά τη διάρκεια της μέσης ή της ύστερης βυζαντινής περιόδου η πόλη μετακινείται στο νοτιοανατολικό άκρο του αρχαίου άστεως, στα Λεύτα, όπου παραμένει καθ΄ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Τα Λεύτα εγκαταλείπονται κάποια στιγμή από το 1850 έως το 1861 και οι κάτοικοί τους μεταφέρονται στο γειτονικό Δραχμάνι, το οποίο μετονομάζεται σε Ελάτεια το 1928.